NRC: Hoe de haantjesmoord te stoppen

"Ondertussen hebben we het probleem van die 40 miljoen dieren die jaarlijks vergast worden nog niet opgelost. Gewoon niet opgelost”. Staatssecretaris Dijksma van Landbouw kon 4 juni in de Tweede Kamer praten als Brugman: vijf partijen, waaronder PvdA en CDA, bleven tégen het maken van ‘kwalkippen’, zoals sommige Kamerleden kippen met een kwallen-gen in hun DNA al noemen.

De fluorescerende ‘mannelijke’ eieren van deze gentechkippen zouden een elegante oplossing kunnen zijn voor het massale doden van de eendaghaantjes. Elk jaar laten Nederlandse pluimveebedrijven 40 miljoen mannelijke embryo’s voor niks drie weken op 37 graden uitbroeden. Specialisten scheiden de haantjes van de hennetjes op kleur, of op lengte van de veerpennen, waarna de haantjes worden vergast. Eieren kunnen deze broertjes van legkippen niet leggen, en voor vlees is het goedkoper om vleesrassen te gebruiken.

Een onafhankelijke Commissie Biotechnologie voor Dieren had zorgvuldig alle ethische aspecten afgewogen. Ook zij vond dat Wageningen UR deze genkippen mocht maken. Toch dienden vorige week donderdag de vijf partijen samen een motie in om dit onderzoek te verbieden. De Staatssecretaris moest eerst nog maar eens beter kijken naar andere oplossingen, zoals de chemisch-analytische eiertest van het Leidse bedrijf In Ovo.

En afgelopen woensdag kwam de KU Leuven met een nog niet besproken oplossing: de eieren op mannelijke embryo’s testen door de veranderde lichtdoorgang te meten. Volgens het persbericht hebben de Belgische onderzoekers een lichttest ontwikkeld die met 98 procent nauwkeurigheid op dag elf van het embryo kan aantonen of er een haantje in het ei zit.

De Nederlandse eendagshaantjes worden bijna allemaal verkocht als voer voor in dierentuinen. Toch zien alle partijen het zo massaal doden van eendagskuikentjes als moreel verwerpelijk. De pluimveebedrijven zelf zien het vooral als een onnodige kostenpost. Wereldwijd gaat het om jaarlijks drie miljard voor niks uitgebroede en met de hand geselecteerde dode kuikentjes.

Al sinds 2006 zoeken het ministerie van Economische Zaken en Wageningen UR Livestock Research een oplossing. Het maken van gentechkippen kwam tot nu toe als een van de meest haalbare oplossingen uit de bus. In de ouderdieren van de leghennen willen de dieronderzoekers een synthetisch gemaakt gen uit de groen fluorescerende kwal Aequorea victoria koppelen aan het mannelijk geslachtschromosoom. Bij een haantje zou het ei dan groen oplichten, waarna het automatisch verwijderd kan worden. In de leghennen en in de eieren die we eten zou, dankzij een uitgekiend selectieproces, geen synthetisch gemaakt DNA meer zitten. De Wageningers willen samenwerken met het Roslin Instituut in Edinburgh, dat in zijn lab al oplichtende kippen heeft rondlopen.

Over de hele wereld worden fluorescerende dieren gemaakt. Zoals puppies (Zuid-Korea), zijdeaapjes (Japan), varkens (Taiwan), katten (VS), zebravisjes (Leiden) en muizen (wijd verbreid). Onderzoekers kunnen met zulke dieren het effect van een ingreep volgen, wat handig is voor medisch onderzoek. De Wageningers willen vragen beantwoorden als: wordt het kwallen-gen stabiel overgedragen, wordt het dierenwelzijn niet aangetast en wat vindt de samenleving ervan? Afhankelijk van de uitkomst zouden de pluimveebedrijven, eventueel, zelf zulke kippen kunnen maken. Anton Butijn, voorzitter van de Nederlandse Kring Kuikenbroeders, kan nu al zeggen dat de sector er voorlopig niks in ziet. “Genetische modificatie ligt nog te gevoelig”, legt hij uit. “Dat bleek ook uit het publieksonderzoek naar de verschillende oplossingen voor het doden van eendagshaantjes (van het Rathenau Instituut in 2008, red.) Maar je ziet dan dat Wageningen UR toch gewoon doorkoerst.”

In Nederland geldt: gentechnologie bij landbouwhuisdieren mag niet, behalve als het welzijn niet wordt geschaad, en als de ingreep een substantiële verbetering is ten opzichte van de bestaande situatie en van alternatieve oplossingen. De Tweede Kamerleden willen nu eerst twee alternatieven beter hebben onderzocht. Favoriet is de ‘combikip’. Weliswaar zouden de legkippen dan minder eieren leggen, maar de haantjes zouden kunnen worden opgekweekt voor het vlees. Wageningse economen hadden echter berekend dat combikippen twee keer zoveel voer en ruimte vragen als gespecialiseerde leg- en vleeskippen. Dat zou ook de prijs en de ecologische voetafdruk twee keer zo hoog maken. Maar nu zijn het Louis Bolk Instituut, Wageningen UR en biologische boeren toch aan het kruisen met oude rassen om een zuiniger combikip te krijgen. Ook sommige grote bedrijven, zoals legkippenleverancier Novogen, onderzoeken de haalbaarheid van combikippen.

De consument zou mee kunnen betalen. Bijvoorbeeld zoals in Duitsland. Daar zette de biologische sector het Broederhaan Initiatief Duitsland (BID) op. Voor elke vier eurocent extra per biologisch ei help je broederhaantjes te redden. Bij 250 BID-eieren – tien euro – kan een broertje vier maanden blijven leven. In Duitsland lopen nu een paar duizend van deze geredde hanen rond. Ze belanden in luxe potten met fricassee (vlees in roomsaus), bouillon en paté.

De Kamerleden willen ook meer weten over het Leidse bedrijf In Ovo van biologiestudent Wouter Bruins en biomedicus Wil Stutterheim. Deze twee jonge ondernemers hebben naar eigen zeggen op labschaal bewezen het geslacht met chemisch-analytische technieken te kunnen bepalen op dag negen van het embryo. Met een ragfijne naald halen ze wat vloeistof uit het ei. Maar wat ze eruit halen en of ze dit testen op eiwitten, hormonen, kleurstoffen of andere verbindingen wil Wouter Bruins niet zeggen. Ook niet van hoeveel chemische stoffen ze het profiel bepalen, en ook niet hoe nauwkeurig hun test is. “Zolang de patenten niet zijn toegekend, geef ik geen details.”

Gelukkig wil onderzoeksleider Bart de Ketelaere van de KU Leuven wel iets meer vertellen over zijn lichttest die op dag 11 het geslacht bepaalt ‘binnen 1 seconde’. De elektromagnetische straling die door het ei gaat – ongeveer die uit een halogeenlamp – komt er bij een haantje meetbaar anders uit. Waarschijnlijk omdat het mannelijk embryo dan al iets groter is, omdat de geslachtsorganen anders zijn en omdat de cellen die het dons maken dan al net wat anders van kleur zijn. De Ketelaere kan echter geen onderzoeksartikel sturen. “Onze sensoren en statistische dataverwerking zijn handelsgeheim.”

De Tweede Kamer vergadert in december weer over het diervriendelijker maken van de pluimveehouderij. Dan wordt ook gestemd over de motie om Wageningen te verbieden zijn genkippen te maken. Staatssecretaris Dijksma krijgt dan nog een kans de partijen van het nut te overtuigen.