1 Tie-TIP?

Sinds 2013 onderhandelen de VS en de EU over het Trans-Atlantic Trade and Investment Partnership (TTIP, spreek uit Tie-TIP). Dit handelsverdrag moet het grootste ter wereld worden: samen vormen de VS en de EU een markt van 815 miljoen mensen. TTIP is controversieel omdat het geen precedent heeft; het moet verder gaan dan traditionele handelsverdragen, die alleen handelstarieven elimineren. De VS en EU willen onder TTIP ook tal van voorschriften en wettelijke normen voor producten en diensten gelijktrekken of wederzijds erkennen. Europese auto’s hoeven dan in de VS niet meer opnieuw crashtests te ondergaan. En kunnen Europese schepen voor de kust van de VS opereren, iets wat nu verboden is.

2 Waarom willen de EU en de VS dit?

Met het handelsakkoord kunnen de VS en EU hun opkrabbelende economieën een impuls geven zonder zelf veel te hoeven investeren. Europese firma’s kunnen makkelijker en meer in de VS verkopen, ze kunnen meedingen als in de VS diensten worden aanbesteed. Europese consumenten krijgen meer keus in de winkels, prijzen zouden lager worden.

Volgens twee door de EU uitgezette onderzoeken zou TTIP in de EU tot 0,5 procent extra groei in 2027 opleveren en 1,3 miljoen banen scheppen. Elk Europees huishouden zou er door TTIP 545 euro per jaar op vooruitgaan.

TTIP heeft ook geopolitieke voordelen. Met het verdrag willen de EU en de VS een mondiale handelsnorm stellen. Ze haasten zich met hun ‘economische NAVO’ mondiale productstandaarden te bepalen voordat China dit met zijn goedkope exportproducten de facto voor elkaar krijgt. Een Atlantisch handelsblok zou daarnaast een sterk tegenwicht vormen tegen het ondemocratische Rusland. Zo zou het Europa minder afhankelijk maken van Russisch gas.

---

3 Wat zijn de bezwaren?

Bij een vrijhandelsakkoord zijn er ook altijd verliezers. De EU-ramingen voor economische groei en banen stuiten dan ook op scepsis van kritische economen en maatschappelijke organisaties. De EU schat de gevolgen van TTIP volgens hen te positief in omdat steeds wordt uitgegaan van een volledig akkoord, waarin vrijwel alle handelstarieven zijn verdwenen en alle regels gelijkgetrokken.

Bij TTIP zullen ook zeker banen verloren gaan, juist doordát er efficiënter geproduceerd kan worden. Onderzoeker Jeronim Capaldo van de internationale arbeidsorganisatie ILO schat bijvoorbeeld dat veel van de Noord-Europese export naar Zuid-Europa zal worden weggeconcurreerd door de VS.

Betrokkenen bij TTIP verzekeren het publiek keer op keer dat verschillen in productnormen kunnen worden gelijkgeschakeld zonder dat dit Europese standaarden aantast of uitholt – gelijke verpakkingen van medicijnen bijvoorbeeld, of die de auto’s. „Wat de campagnevoerders ook zeggen”, zei Europees commissaris voor Handel Cecilia Malmström vorige maand in deze krant, „het gaat bij TTIP niet om het verlagen van Europese standaarden van voedselveiligheid of milieubescherming.”

Toch zijn linkse politieke partijen en honderden maatschappelijke organisaties er vast van overtuigd dat de EU onder Amerikaanse druk haar normen voor voedselveiligheid, dierenwelzijn, chemicaliën en werknemersrechten zal verlagen – en dat zo op termijn de deur wordt opengezet voor allerlei zaken die de EU al jaren weert, zoals in chloor gedompeld kippenvlees, genetisch gemanipuleerde gewassen, hormoonvlees en misschien zelfs schaliegas.

Daarbij zal TTIP, zo vrezen critici, de macht van grote bedrijven vastklinken en uitbreiden, ten koste van burgers en het kleinbedrijf. Grote spelers zullen met hun krachtige lobby’s de normen vastleggen en zo kleinere bedrijven de pas afsnijden. En het arbitragemechanisme ISDS zal bedrijven het recht geven staten aan te klagen als wetten hun winst in gevaar brengen.

---

ISDS staat voor Investor-State Dispute Settlement. Dit systeem voor handelsgeschillen houdt in dat drie gespecialiseerde advocaten, buiten de reguliere rechtspraak om, bindende uitspraken kunnen doen over claims van bedrijven tegen staten.

ISDS werd een halve eeuw geleden bedacht om investeren in risicolanden aantrekkelijker te maken. Het zat tot voor kort standaard in de naar schatting 3.200 handelsverdragen in de wereld. Maar de laatste twee jaar ligt ISDS zwaar onder vuur omdat het te populair is: met hulp van gespecialiseerde advocaten zetten bedrijven het in als drukmiddel om wetgeving tegen te houden. Bekende voorbeelden zijn de claim van vervoersgigant Veolia tegen Egypte, omdat het land het minimumloon verhoogde. Of de claim van energiebedrijf Vattenfall tegen Duitsland, dat op termijn stopt met kernenergie.

Europees commissaris Malmström erkent dat ISDS te ver is doorgeschoten. De Zweedse nam onlangs het voorstel over van een aantal Europese sociaal-democraten, onder wie de Nederlandse minister voor Buitenlandse Handel Lilianne Ploumen, om voor geschillenbeslechting een internationaal onafhankelijk gerechtshof op te richten. Maar dit komt vermoedelijk niet meer op tijd voor TTIP. Voor de Amerikanen is het weglaten van de clausule, zoals in Europa linkse partijen en ngo’s bepleiten, niet verteerbaar. Een complicerende factor is dat de clausule al in licht aangepaste vorm is opgenomen in het CETA, het handelsverdrag van de EU met Canada dat al wel gesloten is, maar nog niet in werking getreden.

5 Hoe wordt uiteindelijk besloten?

De Europese Commissie voert namens de EU-lidstaten de onderhandelingen – die bevoegdheid heeft ze sinds het Verdrag van Lissabon (2009). Het Europees Parlement moet het verdrag uiteindelijk goed- of afkeuren. Of nationale parlementen mogen meebeslissen, hangt af van de precieze reikwijdte van het verdrag en kan dus pas worden bepaald als TTIP klaar is.

De onderhandelingen verlopen overigens moeizaam. Er zijn acht rondes geweest en tot de zomer vinden er nog twee plaats. Onlangs moest commissaris Malmström het tijdschema weer bijstellen. TTIP komt niet, zoals de bedoeling was, af in 2015.

6 Komt de chloorkip uiteindelijk de EU binnen?

De chloorkip – het in de VS in een chlooroplossing gedompelde kippenkarkas – is het schrikbeeld van TTIP. De kip laat goed het verschil in voedsel- en productiecultuur zien dat het gelijktrekken van productnormen tussen EU en VS zo moeilijk maakt – en zo controversieel. In de EU geldt voor slachtvee de ‘van boerderij tot vork’-aanpak die verontreiniging moet verkomen; voedsel- en milieubescherming berusten hier op het voorzorgsprincipe. Amerika redeneert doorgaans precies omgekeerd: totdat onomstotelijk vast staat dat een middel schadelijk is, is het toegestaan.

‘Chloor’ is het etiket voor de vier chemische middelen die de VS toestaan om bacteriën op kip te doden.

Zal de Europeaan dit ‘chemische mormel’ uiteindelijk op zijn bord krijgen omdat de EU het verbod erop opgeeft onder Amerikaanse druk? Of zullen Europese pluimveehandelaren worden weggeconcurreerd als de partijen elkaars productnormen erkennen en hun markten openstellen, waarna de goedkope chloorkip de duurdere Europese kip van de markt drukt?

Geen van beide, bezweert Malmström keer op keer, net als haar voorganger Karel de Gucht. De chloorkip komt er niet in.

Een tussenweg lijkt niet mogelijk. Toch lijkt die nu al gebaand te worden, en zelfs nog vóór de onderhandelingen over TTIP zijn afgesloten. De Europese Commissie overweegt om een van de in de VS toegestane middelen – perazijnzuur, een verbinding van azijnzuur en waterstofperoxide – toe te staan.