Volkskrant: Topman over eiercrisis: 'Met de wijsheid van nu hadden we anders geadviseerd'

De eiercrisis slokte meteen alle tijd op van de nieuwe baas van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit

In Brussel wordt heden door de Europese ministers van Landbouw teruggeblikt op de fipronilaffaire, de giftige stof waarmee eieren deze zomer besmet raakten. De NVWA, de voedseltoezichthouder oogstte felle kritiek op de Nederlandse aanpak. Topman Rob van Lint: 'Het is kennelijk makkelijk om naar anderen te wijzen.'

Door: Willem Feenstra en Dion Mebius 26 september 2017, 06:00
    
'Even voor de duidelijkheid', zegt de nieuwe baas van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit Rob van Lint voordat hij een slok koffie neemt, 'het is een illusie dat wij honderd procent voedselveiligheid kunnen garanderen. De NVWA kan niet alles doen. Het begint met de eigen verantwoordelijkheid van bedrijven. Wij zijn slechts het sluitstuk.'

Sinds zijn aantreden begin juli bleef de inspecteur-generaal van de NVWA enigszins op de achtergrond. De eiercrisis slokte al zijn tijd op. Miljoenen besmette kippen werden geruimd, honderden stallen gecontroleerd, pluimveehouders legden noodgedwongen hun productie stil, winkelschappen raakten leeg. Maar nu de schappen weer zijn gevuld en de meeste getroffen kippenboeren hun bedrijf weer hebben opgestart voelt hij de noodzaak te reageren op de kritiek. 'Het is altijd hetzelfde: blaming the regulator.'

'Het voelde alsof ik in het diepe werd gegooid', zegt Van Lint over de afgelopen zomer. 'Gelukkig had ik met mijn ruime toezichtservaring een stuk of drie zwemdiploma's.'

Binnen zijn organisatie mag hij dan zijn blijven drijven, van buitenaf sloegen golven van kritiek over hem heen. De NVWA zou een tip over het gebruik van fipronil vorig jaar niet adequaat hebben opgevolgd. De toezichthouder zou onnodige paniek hebben gezaaid onder consumenten door te zeggen dat zij hun eitjes maar even moesten laten staan.

Volgens u was er in november 2016, toen de eerste tips over fipronil in stallen bij de NVWA binnenkwamen, 'geen enkele aanwijzing' dat ook eieren besmet waren. Waarom dacht u dat?

'Die analyse maakten wij destijds aan de hand van de informatie die toen voorhanden was. Kijk, ons bureau risicobeoordeling heeft inmiddels ook gezegd dat ze met de wijsheid van vandaag anders zou hebben geadviseerd. Maar ja, met de wijsheid van vandaag is alles makkelijk.'

Fipronil is geen onbekend middel. Het wordt gebruikt op katten en honden en blijft maanden werkzaam. Waarom zou het dan niet in kippen in met fipronil behandelde stallen te vinden zijn?

'Volgens mij moet ik hier niet de toxicologische discussie gaan voeren. De conclusie die toen is getrokken, is de conclusie die de mensen die dat bij ons het best kunnen op dat moment trokken. Mevrouw Sorgdrager (die het onderzoek naar de eiercrisis leidt, red.) gaat kijken of dat met de kennis van toen ook de beste conclusie was.'

Zijn er destijds inspecteurs naar de stallen geweest?

'Nee, want we hadden besloten dat er geen aanleiding was om handhavend op te treden. Omdat het om een verboden middel ging, wilden we een strafrechtelijk traject ingaan. Dat is in samenwerking met het Openbaar Ministerie (OM) ook gebeurd en heeft ertoe geleid dat de twee heren van Chickfriend nu achter slot en grendel zitten. '

Is de NVWA niet in de eerste plaats verantwoordelijk voor de voedselveiligheid?

'Natuurlijk, maar destijds is zo besloten. Het is aan mevrouw Sorgdrager of dat met de kennis van toen de beste beslissing was.'

Als we bij elk signaal dat binnenkomt onmiddellijk bedrijven stilleggen, dan blijft er weinig draaien in Nederland

Sinds de eiercrisis is er veel gezegd en geschreven over de tekortkomingen van de NVWA. Omdat u geen toezicht hield, zou Chickfriend een jaar lang straffeloos z'n gang hebben kunnen gaan.

'Bij elke crisis gaat de discussie eerst over de rol van de toezichthouder, niet over de bedrijven waar het probleem is ontstaan. Pluimveehouders moeten zich er ten volle van bewust zijn dat ze de voedselveiligheid niet in gevaar mogen brengen. Dat is in de fipronilaffaire niet goed gegaan.'

Van Lint was op vakantie toen de vondst van fipronil in eieren het Nederlandse nieuws ging beheersen. Na een kleine week kwam hij terug om de NVWA door de crisis te leiden. 'Het was komkommertijd', relativeert hij de berichtgeving, hoewel hij zegt dat hij de berichtgeving 'niet wil relativeren'. 'Maar er was veel ruimte in de krant om hierover te schrijven.'

Van Lint bedoelt dat het, voor een voedselcrisis, met de slachtoffers onder de consumenten wel is meegevallen: die waren er niet. 'Maar voor de producenten is het uiteraard een heel ernstige zaak.' Die producenten, de pluimveehouders, bleken elkaar in het jaar voordat het schandaal uitbrak massaal te hebben getipt over het wondermiddel tegen bloedluis dat Chickfriend gebruikte. Uiteindelijk moesten bijna tweehonderd kippenstallen tijdelijk 'op slot'. Nog steeds zijn er kippenboeren aan het wachten totdat ze weer eieren mogen verkopen.

Bloedluis veroorzaakte al jaren problemen in kippenstallen. Opeens had Chickfriend een goedkope en doeltreffende oplossing. Zijn de boeren naïef geweest?

'Daar verbaas ik mij over, ja. Bloedluis is een irritante dierziekte die al jaren heel moeilijk is te bestrijden. En dan gelooft de sector in een wondermiddeltje. Het was bovendien bekend dat Chickfriend gebruikmaakte van het middel DEGA-16. Op de site van het CTGB (het College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden, red.) kun je gewoon zien dat dat middel is verboden bij boerderijdieren. Hoe moeilijk kan het zijn? Dat is wat ik bedoel met het nemen van eigen verantwoordelijkheid.'

Uitgebeend, stukbezuinigd, gereorganiseerd tot er weinig meer van over was. Die stempels drukken deskundigen tegenwoordig op de NVWA

Op 28 juni verzocht België de NVWA om onderzoek te doen bij Chickfriend. Het bedrijf heeft daarna nog bijna een maand stallen kunnen besmetten. Waarom legde u Chickfriend niet meteen plat?

'Als wij bij elk signaal dat binnenkomt onmiddellijk bedrijven stilleggen, dan blijft er vrij weinig draaien in Nederland. De NVWA krijgt jaarlijks zo'n achttienduizend signalen. Wij hadden nadere informatie nodig voor we verdere stappen tegen Chickfriend konden zetten. Helaas had het bedrijf de boekhouding niet op orde. Daardoor was er meer tijd voor ons onderzoek nodig dan anders het geval zou zijn geweest.'

Eet even geen eieren, adviseerde uw collega Freek van Zoeren tijdens de crisis in een uitzending van Nieuwsuur. Na grote kritiek vanuit de sector slikte hij die uitspraak in. Hoe kijkt u daar op terug?

'Mijn collega heeft in dat interview heel duidelijk uitgelegd wat er aan de hand was, welke monsters waren genomen en wat al bekend was over de resultaten van die fiproniltests. Uiteindelijk is over één punt, of de eieren veilig konden worden gegeten, verwarring ontstaan. Dat punt is de volgende dag meteen rechtgezet. En dat is wat het is.'

Laat dat zien hoe belangrijk het voor de NVWA is om goed te communiceren?

'Inderdaad. Elk woord dat wij uitspreken, wordt in zo'n situatie op een goudschaaltje gewogen.'

Uitgebeend, stukbezuinigd, gereorganiseerd tot er weinig meer van over was. Die stempels drukken deskundigen tegenwoordig op de NVWA. Jarenlang bezuinigde Den Haag op de fusieorganisatie en diens voorgangers. De NVWA zou na al die bezuiningen niet meer in staat zijn om goed toezicht te houden. Inspecteurs hebben steeds minder tijd om bij boeren langs te gaan, waardoor zij veiligheidsrisico's niet zien.

Het gevolg: zalm met salmonella, vlees met poepbacteriën en de recente eiercrisis. Volgend jaar krijgt de NVWA eenmalig 25 miljoen euro extra, maar de komende jaren moeten er opnieuw mensen uit bij de toezichthouder. Van Lint hoopt dat het nieuwe kabinet dat besluit terugdraait. 'Ook ik maak me zorgen over de kwaliteit van het toezicht. De NVWA moet op sterkte blijven.'

De NVWA heeft nu 2.600 mensen in dienst, waarvan 1.600 inspecteurs. Is dat genoeg?

'Op dit moment doen die 2.600 mensen wat vroeger door 3.400 mensen werd gedaan. En we hebben nog een bezuiniging te gaan waardoor we in 2020 naar zo'n 2.300 werknemers zakken. Dat baart mij zorgen. Het is de bedoeling dat we die teruggang opvangen door verbeterde ict, waardoor we risico's beter kunnen analyseren en minder inspecteurs nodig hebben. Ik denk dan altijd: eerst zien, dan geloven.'

Misschien helpt het fipronilschandaal om Den Haag te overtuigen dat er geld bij moet?

'Nou ja, ik wil niet zeggen dat zo'n schandaal helpt. Maar we staan wel weer op de kaart.'