OmroepGelderland: Fipronil-affaire: 'Overheid moet fouten erkennen'

BARNEVELD - 'De overheid is nalatig en leert niet genoeg van eerdere voedselschandalen.' Dat zegt deskundige Bart Jan Krouwel, die in de Taskforce Voedselvertrouwen zat en ook keek naar de fipronil-affaire.

'De overheid communiceert slecht en grijpt te laat in en deelt géén informatie. Dit moet anders', stelt hij. 'Er is niemand ziek geworden tijdens de eiercrisis, maar wat als dat wel was gebeurd?' Ook dierenartsen beamen dat de crisis groter is geworden door falend toezicht.

Hoewel ons voedsel veiliger is dan ooit, geven incidenten als het paardenvleesschandaal in 2013 en de fipronil-crisis in 2017 ook enkele zwakke punten van onze voedselketen aan.

'Nu is de overheid aan zet om fouten te erkennen'
Maandag verschijnt het rapport van de Commissie Sorgdrager, die in opdracht van het kabinet keek naar de eiercrisis. Vooruitlopend daarop laten pluimveehouders, dierenartsen en een onafhankelijke deskundige weten dat ze hopen dat de overheid ook haar eigen fouten erkent.

Bij het paardenvleesschandaal werd paardenvlees verkocht als rundvlees. Tijdens de eiercrisis werd het verboden middel fipronil ontdekt in eieren. De insecticide bleek door het Barneveldse bedrijf Chickfriend in een mengsel te zijn gestopt. Vervolgens werd dat in kippenstallen gespoten om bloedluis te bestrijden. Miljoenen eieren en kippen werden vervolgens vernietigd vanwege de risico's voor de volksgezondheid. 

Bart Jan Krouwel uit Didam ziet bij het bestuderen van deze twee voedselschandalen dat de overheid niet leert van eerder gemaakte fouten. 'Pluimveehouders zijn verantwoordelijk op hun erf en ze erkennen achteraf te goed van vertrouwen te zijn geweest bij het inhuren van Chickfriend', vertelt hij. De eiersector geeft volgens hem ook toe dat er niet gecontroleerd werd op de behandeling van bloedluis. 'Maar de eiersector heeft dit direct opgepakt, en doet het nu wel', benadrukt hij. 

Krouwel vindt dat het nu de beurt is aan de overheid om te erkennen dat er fouten zijn gemaakt. Volgens hem moet de overheid tijdens een voedselschandaal cruciale informatie gaan delen om een crisis te voorkomen of te verkleinen. Ook dierenartsen verbonden aan de pluimveepraktijk De Achterhoek delen die mening.

Overheid wist van verboden middel maar greep pas maanden later in
De pluimveesector hoorde niks toen er al aanwijzingen waren dat er een verboden middel in omloop was. Zo kwam in 2016 een anonieme tip binnen bij de toezichthouder van de overheid, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), dat fipronil werd gebruikt. Ook volgde een tip van de Belgische overheid.

'De NVWA zegt dan dat ze vanwege privacy en wet- en regelgeving in verband met een lopend strafrechtelijk onderzoek op dat moment géén informatie kunnen delen. Dit moet veranderen', stelt Krouwel.

Chickfriend kon doorgaan waardoor fipronil verder werd verspreid in de kippenstallen met alle gevolgen van dien. 'Om een crisis te stoppen kan eerder ingrijpen helpen; dat kan ook zonder informatie te delen om lopend strafrechtelijk onderzoek niet te frustreren. Als het niet kan zoals de overheid zegt, dan moet wet- en regelgeving worden aangepast, om het wel mogelijk te maken', aldus Krouwel.

Volgens dierenarts Peter Wijnen is het laakbaar dat Chickfriend doorwerkte terwijl de overheid sprak van een gezondheidsrisico. De pluimveebedrijven werden in juni en juli gesloten. Bij getroffen pluimveehouders werden miljoenen eieren vernietigd vanwege mogelijk risico's voor de volksgezondheid. Pas in augustus werd het Barneveldse bedrijf dat het middel gebruikte, gestopt. Volgens dierenartsen is dit onbegrijpelijk. Wijnen: 'Dat is veel te laat, ook omdat de overheid stelde dat de gezondheid van mensen in gevaar was.'

'Risico-analyse overheid schiet tekort'
'Het is ook de vraag of de overheid in staat is tijdig een goede risico-analyse te maken', zegt Wijnen. 'Want bij het middel fipronil lijkt dit onjuist ingeschat.

Bureau Risicobeoordeling en Onderzoek (BuRO) beoordeelt en werkt samen met de NVWA, maar is een onafhankelijk onderdeel van de voedselwaakhond. BuRO brengt gevraagd en ongevraagd wetenschappelijk onderbouwde adviezen uit over risico's voor voedselveiligheid, productveiligheid, plant- en diergezondheid, dierenwelzijn en natuur.

Als een tip binnenkomt bij de NVWA had BuRO moeten opmerken dat het middel in eieren terecht zou kunnen komen, dat dit dan een mogelijk gevaar voor de volksgezondheid zou kunnen opleveren. Vervolgens had er een advies aan de minister moeten volgen dat er ingegrepen zou moeten worden en daar is niet naar gehandeld.

'Wat mag en niet mag is lastig te achterhalen'
Pluimveehouders zijn zelf verantwoordelijk voor de middelen die ze gebruiken op hun erf. Maar kunnen ze zelf achterhalen welke werkzame stoffen wel of niet mogen? Dierenarts Wijnen vindt dat je boeren niet mag verwijten dat ze niet op zoek gingen naar een stof waar ze niet van wisten dat het er in zat. 'Het is fraude, een verboden middel, in dit geval fipronil, waarvan je niet op de hoogte bent. Daar kun je niet naar zoeken.' Hij vervolgt: 'Als je dan wel gaat zoeken naar wat wél mag en niet mag, is dat lastig.'

De NVWA laat weten dat nog 9 bedrijven geblokkeerd zijn vanwege fipronil. 105 bedrijven zijn gedeeltelijk geblokkeerd. Inmiddels zijn 247 bedrijven vrijgegeven. 

Volgens dierenartsen is het achterhalen van legale stoffen ingewikkeld omdat er verschillende databanken zijn, zoals het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden of het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Daarnaast moet je op zoek naar de bestanddelen van producten. 'Ik heb de kennis als dierenarts, maar dat kan je niet van elke pluimveehouder verwachten', benadrukt hij. Verder moet je dan ook nog kijken of je de stof mag gebruiken bij het reinigen of bij de voeding of als ontsmettingsmiddel of bestrijdingsmiddel, dit kan ook weer wisselen, aldus de dierenarts.

'Er was en is géén gezondheidsrisico'
Terwijl Nederland handhaaft in de pluimveesector en nog steeds boeren strikt controleert op fipronil vindt Wijnen dat de crisis onnodig is geweest. 'Er was en is géén risico', benadrukt de dierenarts. 'Het gaat hier om miljardste deeltjes fipronil in eieren, een onmeetbare hoeveelheid.'

De NVWA stelt dat er geen fipronil in mag zitten, dus ligt de norm rond nul. Maar volgens de dierenarts is er niks aan de hand en kan je gerust eieren eten, altijd al. 'Een risico voor de volksgezondheid was en is het nooit geweest', zo vindt hij. De crisis had volgens hem niet moeten ontstaan, omdat eerder ingegrepen had kunnen worden en er geen direct gevaar was voor de volksgezondheid.

Toxicoloog Martin van den Berg verbonden aan de Universiteit in Utrecht en de Wageningen Universiteit bevestigde al in het begin van de fipronilcrisis dat je gewoon eieren kon eten. Van den Berg destijds: 'Als je je hele leven lang veel extreem vervuilde eieren eet dan zou er voor een categorie mensen mogelijk een risico zijn, maar dat zal niet gebeuren.' Kortom er was géén gevaar volgens de kennisinstanties. 

Rapport van de Commissie Sorgdrager verschijnt maandag
Maandag verschijnt het rapport van de Commissie Sorgdrager, die in opdracht van het kabinet heeft gekeken naar de eiercrisis. Dan zal duidelijk worden of de overheid volgens de commissie ook fouten heeft gemaakt.

Dierenarts Wijnen hoopt dat de overheid leert van de fouten die zijn gemaakt en dat de commissie deze fouten aanstipt in haar rapport. Maar hij voegt daaraan toe: 'Het zal financiële gevolgen hebben voor de overheid dus ik ben benieuwd of de fouten van de overheid ook worden benoemd.' 

Zie ook: Had de fipronilcrisis voorkomen kunnen worden? Kamerleden stellen vragen

Ook Krouwel hoopt dat de overheid inziet dat wet- en regelgeving zo nodig moeten worden aangepast om zo informatie bij een voedselcrisis wel tijdig te kunnen delen, want eerder ingrijpen is nodig. Al is het maar om een volgend voedselschandaal te voorkomen.

'Maar let op! Dit had geen crisis hoeven zijn. Nederland is strikter omgegaan met de regelgeving dan buurlanden', voegt Wijnen daaraan toe. Volgens hem is de fipronilcrisis voor de sector nu achter de rug: de meeste bedrijven zijn vrij van fipronil. Voor veel getroffen pluimveehouders zal de crisis pas achter de rug zijn als er steun komt, zowel moreel als financieel.