Nu.nl: Een jaar na de fipronilcrisis: 'Deuk in imago Nederlands ei'

Het is bijna een jaar geleden dat de fipronilcrisis losbarstte. Hoe gaat het nu met de Nederlandse eiersector? "Het imago is nog niet op het niveau waarop het was."

Vorige zomer bleek de in de voedingssector verboden stof fipronil in onder meer Nederlandse eieren te zitten. Het Barneveldse bedrijf Chickfriend had het middel illegaal ingezet bij de bestrijding van bloedluis bij kippen.

De ontdekking leidde tot grote onrust binnen de sector en bij consumenten. Miljoenen kippen werden geruimd en honderden miljoenen eieren vernietigd. Ook moesten honderden pluimveebedrijven tijdelijk op slot.

Zowel de eiersector als de overheid heeft steken laten vallen, concludeerde een commissie onder leiding van oud-minister Winnie Sorgdrager vorige maand op basis van uitgebreid onderzoek. "Laat het niet aankomen op een volgend voedselincident", waarschuwde de commissie. ''Hoog tijd voor actie!''

Fraude
"De crisis is ontstaan door fraude. Dat was niet 100 procent te voorkomen geweest", zegt Hubert Andela van branchevereniging Anevei, die eierhandelaren en eiproductfabikanten vertegenwoordigt.

"Vervolgens was er te weinig samenwerking tussen de toezichthouder en de sector", stelt Andela. "De signalen waren tamelijk concreet, maar zijn niet goed afgehandeld. Iedereen had het beter kunnen doen."

Dat concludeerde ook de commissie Sorgdrager. Bij de kippenboeren hadden "alarmbellen moeten gaan rinkelen", toen er opeens een wondermiddel tegen bloedluis opdook. En de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) had veel eerder moeten ingrijpen. Al in november 2016 kwamen daar de eerste signalen rond het gebruik van fipronil binnen.

Schade 
Wageningen University & Research (WUR) schatte vorig jaar in dat de totale directe schade voor de Nederlandse eierketen als gevolg van het fipronilschandaal tussen de 65 en 75 miljoen euro bedraagt.

Het grootste deel daarvan, 35 tot 45 miljoen euro, komt voor rekening van de leghennenhouders. Maar ook voor de eierpakstations, eiproductenindustrie en broederijen is de crisis behoorlijk in de papieren gelopen.

Pluimvee-econoom Peter van Horne van de WUR denkt dat de schade inmiddels is opgelopen naar 85 tot 90 miljoen euro. "Daar is de imagoschade niet bij meegerekend, want dat is niet in te schatten."

Hubert Andela van Anevei vermoedt dat de totale schade voor de sector zelfs richting de 100 miljoen euro gaat. "De prijsnotering van eieren in de vrije markt fluctueert. Inkopers kregen hierdoor te maken met absurde prijsstijgingen van pluimveehouders die geen problemen hadden. Zij kwamen als het ware klem te zitten tussen de fluctuerende inkoopprijs en de vaste afnemersprijs."

Ook aan het begin van dit jaar was de inkoop nog in de war, volgens Andela. "De inkoopprijzen waren nog steeds ongekend hoog op de vrije markt. Veel bedrijven hebben het afgelopen jaar voortdurend onder druk gestaan."

Geprofiteerd
Uit de laatste inkomstenraming in de land- en tuinbouw van de WUR bleek dat zo'n 40 procent van de pluimveehouders dankzij die vrije marktprijzen vorig jaar inderdaad flink geprofiteerd heeft van de fipronilcrisis. Zij hebben het ontsmettingsmiddel niet gebruikt en konden torenhoge prijzen vragen voor hun eieren.

Een groot deel van de Nederlandse eieren, 60 tot 65 procent, wordt geëxporteerd. Nederlandse consumptie-eieren belanden vooral in de Duitse detailhandel.

"Toen de plaatsvervangend inspecteur-generaal Freek van Zoeren van de NVWA in Nieuwsuur adviseerde om even geen eieren te eten, werd dat groot opgepakt door Duitse media", zegt Andela daarover. "Toen was er later ook nog sprake van een ophokplicht wegens vogelgriep en vond er dus twee keer in korte tijd een incident plaats. Dan heb je toch een kruis achter je naam staan."

Nederlandse consumenten stapten pijlsnel over de fipronilkwestie heen. "Hier zaten we al na twee of drie weken weer op de niveaus van voor de crisis", zegt onderzoeker Peter van Horne. "De Duitsers reageren veel heftiger." Halverwege september vorig jaar bleef de vraag vanuit Duitsland nog altijd zo'n 10 tot 20 procent achter.

Screenen
Volgens Andela wordt hard gewerkt aan het herstel van het imago van het Nederlandse ei. "Onze leden screenen alsof hun leven ervan afhangt. We hebben bovendien Duitse vakbladjournalisten naar Nederland gehaald en die hebben we ons kwaliteitssysteem uitgelegd. En onze leden praten veel met klanten over wat ze allemaal aan maatregelen hebben genomen."

"De tijd heelt natuurlijk alle wonden, maar ik denk dat het imago nog niet op het niveau is waarop het was. Een imago gaat te paard en komt te voet", concludeert Andela.

Van Horne denkt dat alles inmiddels weer normaal draait. Hoewel een deel van de kippenboeren nog altijd last heeft van de naweeën van de fipronilcrisis.

"De sector heeft nog te maken met lage prijzen. Dat kan deels komen door imagoschade, maar ook doordat het natuurlijke ritme van het vervangen van de kippen verstoord is", licht Van Horne toe. "Iedereen kocht tegelijkertijd nieuwe kippen, waardoor er een piek in het aanbod is. Die verstoring kan nog wel tot het einde van het jaar duren."

Radicale schaal
Volgens reputatiedeskundige Mildred Hofkes van onderzoeks- en adviesorganisatie Bureau Hofkes Reputatiemanagement (BHRM) lopen kwesties rond voedselveiligheid vaak snel uit de hand. "Als er eenmaal aan de bel wordt getrokken, dan gaat het op een radicale schaal en heeft het enorme effecten", zegt Hofkes. 

Maar als individuele kippenboer kun je weinig doen als de NVWA bepaalde uitspraken doet, denkt Hofkes. "Wat we wel met zijn allen kunnen doen, is kijken naar wat zoiets betekent voor hoe wij met voedsel omgaan. Het beeld bestaat dat mensen zo min mogelijk willen betalen voor hun voedsel, maar dat is niet meer zo."

Ook wijst Hofkes erop dat het fipronilschandaal natuurlijk geen op zichzelf staand incident is. "Er zijn al heel veel incidenten rond voedselveiligheid geweest. Daardoor loopt het vertrouwen in de voedselproductie een deuk op."

Hoewel de leden van Anevei tegenwoordig "screenen alsof hun leven ervan afhangt", is niet uit te sluiten dat zich ooit weer een volgende voedselcrisis aandient, vreest hij. "Het werkt natuurlijk zo dat je naar een bepaalde stof zoekt. En waar je niet naar op zoek bent, dat vind je ook niet. Het is dan ook niet ondenkbaar dat er ooit weer een andere stof in het milieu terechtkomt, die op die manier dan ook in eieren kan terechtkomen."