Boerderij: Beerens: ‘H5N8-virus voldoet niet aan onze verwachtingen’

De manier waarop het H5N8-vogelgriepvirus zich de afgelopen twee maanden manifesteert in Centraal- en Oost-Europa voldoet niet aan het verwachtingspatroon, zegt viroloog Nancy Beerens (Wageningen Bioveterinary Research).

Met de pieper in de hand komt Nancy Beerens de ruimte binnengelopen. Ze verontschuldigt zich: mocht deze afgaan dan moet ze weg. Ze heeft deze week 24-uursdienst, wat wil zeggen dat ze te allen tijde oproepbaar is, mochten er monsters binnenkomen die getest moeten worden op meldingsplichtige dierziekten zoals vogelgriep, Afrikaanse varkenspest of mond- en klauwzeer. Beerens is het hoofd van het nationaal referentielaboratorium in Nederland als het gaat om vogelgriep en Newcastle Disease bij Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) in Lelystad. Jaarlijks testen ze hier zo’n 7.000 vogel-monsters op aanwezigheid van vogelgriepvirus. Maar WBVR maakt ook risicoanalyses over ontwikkelingen op het gebied van vogelgriep voor het ministerie.

Iets verhoogde dreiging

Beerens zelf maakt onderdeel uit van de Deskundigengroep Dierziekten die de overheid adviseert bij dierziektedreigingen. Begin februari schatte deze groep het risico op vogelgriep in Nederland als ‘iets verhoogd’ in ten opzichte van een maand eerder naar aanleiding van uitbraken met hoogpathogene H5N8 in Centraal- en Oost-Europa, wat leidde tot de ophokplicht. “Dat is met name omdat we het mechanisme van verspreiding niet begrijpen”, zegt Beerens. “Het virus maakte een hele sprong naar Zuid-Duitsland en we begrijpen eigenlijk niet goed hoe dat kan.”

Als we het hebben over het H5N8-virus dat nu rondgaat, moeten jullie je dan baseren op de informatie die je van landen krijgt waar uitbraken zijn of beschikken jullie ook over sequenties van de tot nu toe gevonden virussen?

“Ieder land heeft zijn eigen nationaal referentielaboratorium, daar wordt het virus onderzocht. De virus genoomsequenties worden wel met elkaar gedeeld. Dat is belangrijk voor de voorbereiding, zo kunnen we controleren of de huidige diagnostiek werkt voor het virus dat rondgaat. In Nederland beschikken we over een nieuwe techniek, waarmee we de gehele genoomsequentie van het virus snel kunnen bepalen. Hierdoor kunnen we niet alleen kijken naar de ‘voorouders’ van een virus, maar ook naar hoe het zich verspreid heeft naar aanleiding van verwantschap tussen virussen die op verschillende plekken zijn vastgesteld. Andere landen in West-Europa kunnen dat ook, maar in Polen en omliggende landen zijn die technieken minder beschikbaar. Sommige landen sturen dan wel monsters op naar het Europese referentielaboratorium. Ik heb van vier uitbraken het genoom gezien: van 2 uit Polen, 1 uit Tsjechië en 1 uit Duitsland.”

Vogelgriep van H5N8, dat klinkt in Nederland als een oude bekende. Wat weten we van dit virus, is er een relatie met het virus van toen?

“Het lijkt op virussen die we in 2016 en 2017 ook in Nederland gevonden hebben. Maar een aantal genoomsegmenten zijn veranderd. Het lijkt het meest op virussen die in Afrika zijn gevonden. Dat vonden we best verrassend. Tot nu toe zag je dat vogelgriepvirussen tijdens de vogeltrek mee naar Europa kwamen vanuit Siberië. Nu zien we dat dit virus eerder in Afrika is gevonden. Maar er zijn geen risicovogels die in deze tijd van het jaar vanuit Afrika naar Europa komen. Dus we gaan er vanuit, op basis van kennis over hoe vogels vliegen, dat er een hele cyclus aan vooraf is gegaan. Dat het virus eerst vanuit Afrika in Siberië terecht is gekomen, en vanuit Siberië met de najaarstrek mee naar Europa is gekomen. Het verrassende is dat je het alleen in Midden-Europa ziet, en ook best wel laat in het jaar.”

Betekent dit dat het virus sinds de najaarstrek al in Europa heeft gezeten of is het sindsdien meegekomen?

“Dat vinden we heel moeilijk om te zeggen. Het kan zijn dat wilde vogels een soort immuniteit hebben opgebouwd. Dan krijg je dat er niet zoveel wilde vogels geïnfecteerd raken en dat het op een laag pitje suddert. Dat zou het virus er al langer gezeten kunnen hebben.”

Maar dan zou er wel iets wezenlijks veranderd moeten zijn, dat het ineens in zoveel landen oplaait?

“Dat is heel opvallend en dat kunnen we ook niet verklaren. We zouden veel meer moeten weten over wilde vogels: hoe ze vliegen, hoe ze zich gedragen, hoe de opbouw van immuniteit gaat. Maar ook: welke vogels brengen het virus nou uiteindelijk naar pluimveebedrijven, zijn dat dezelfde als waarmee het virus naar Europa komt? Je kunt je ook voorstellen dat het virus met trekvogels meekomt en pas later bij de lokale populatie gaat vermenigvuldigen en dan verder verspreid. Maar het zijn allemaal theorieën, we weten het niet.”

Is er voor Nederland risico als wilde vogels straks weer aan de voorjaarstrek beginnen?

“Zolang er geen koud weer voorspeld wordt in Polen, verwachten we dat het risico laag blijft. De besmette vogels trekken niet meer over Nederland op hun weg terug naar Siberië, ervan uitgaande dat het virus hier niet al is. Als het nog heel hard gaat vriezen gaan risicovogels wel vliegen, maar zelfs dan verwacht je op basis van de informatie die vogelonderzoekorganisaties als Sovon hierover hebben dat ze een klein stukje gaan vliegen. Ze vliegen dan met de vorstgrens mee. Maar tegelijkertijd is het wel opvallend dat het virus in Zuid-Duitsland is gevonden. Het heeft een hele sprong gemaakt en we begrijpen niet goed hoe dit kan.”

We hebben bij de laatste risicoanalyse gezegd: het risico is iets groter. Omdat we het mechanisme gewoon niet goed begrijpen

“Het zou kunnen zijn dat het virus niet verspreid is via wilde vogels. Het virus is vastgesteld bij een hobbyhouder; wellicht had deze net ergens in Polen nieuwe dieren aangekocht. Duitsland doet hier nog onderzoek naar. Ik ben benieuwd naar wat daar uitkomt, maar dat is altijd lastig bij hobbyhouders. Een andere mogelijkheid is dat het virus meer verspreid is dan we dachten, en het er toch al heeft gezeten. Daarom hebben we met de laatste risicoanalyse gezegd: het risico is iets groter. Omdat we het mechanisme gewoon niet goed begrijpen.”

Better safe than sorry?

“Dat is waarschijnlijk waarom de overheid heeft besloten ze op te hokken, eigenlijk tot nader order. Tot we iets beter weten hoe het virus daar gekomen is.”

Het H5N8-virus is nu sinds de jaarwisseling in 7 landen vastgesteld. Wat weten we over hoe dit virus zich verspreid heeft?

“Qua genetica weten we daar niet veel over, omdat we alleen van 4 uitbraken het genoom kennen. Er worden wel contacten getraceerd. De bedrijven waar uitbraken zijn, zijn best verspreid. Ook in het relatief rustig, er zijn sporadisch uitbraken. Soms zit er behoorlijk wat tijd tussen twee uitbraken, zoals met de uitbraken in Tsjechië. Dus we hebben niet het idee dat er versleping heeft plaatsgevonden. Maar we kunnen dat niet staven met genetica.”

Dit virus verrast weer in bepaalde mate. Worden we wel wijzer over vogelgriep of is het iedere keer weer een verrassing?

“De vorige epidemieën voldeden wel aan een patroon, zoals dat het virus in de najaarstrek meekwam uit de omgeving van Siberië. Dit virus voldoet niet aan ons verwachtingspatroon: het is een nieuw scenario. Tegelijkertijd is het nog steeds relatief ver weg. De uitbraak in Duitsland kan een uitzondering zijn geweest. We zijn op dit moment de enige in Europa die pluimvee hebben opgehokt. In Duitsland is hier nog niet voor gekozen.”

Merken jullie ook iets van verhoogde alertheid aan het aantal monsters dat ingezonden wordt?

“We krijgen altijd meer monsters ingezonden binnen het early warning-programma (waarbij pluimveehouders of hun dierenarts zelf monsters kunnen inzenden zonder tussenkomst van de NVWA) als mensen extra bezig zijn met vogelgriep. Ik kan nog niet precies zeggen hoeveel dit er zijn want we maken overzichten per kwartaal. Maar mensen maken zich meer zorgen. De laatste week hadden we ook een aantal verdenkingen, dat blijft spannend in deze tijd. Maar hoe eerder je erbij bent, hoe beter. Daarom draaien we ook 24-uursdiensten. Uitbraken in Nederland werden tijdens afgelopen epidemieën veroorzaakt door aparte introducties vanuit wilde vogels. Versleping heeft niet plaatsgevonden, en dat is te danken aan de snelle diagnostiek die we hier hebben en maatregelen die vervolgens snel genomen worden.”

Met de voorjaarstrek gaat dit H5N8-vogelgriepvirus wellicht weer terug naar Siberië, wat de laatste jaren wordt gezien als dé uitwisselingsplaats van virussen die het najaar daarop weer onze kant op kunnen komen. Moeten we volgend najaar bang zijn?

“Niet specifiek voor dit virus. Ik denk dat er elke herfst risico is. Allerlei trekvogels komen elkaar in die broedgebieden tegen, en we zien iedere keer dat daar weer andere virussen ontstaan. Er zitten allerlei subtypen van vogelgriep in wilde vogels, en daar kunnen we heel weinig aan doen. Elk jaar kan er iets deze kant op komen. Ik denk in die zin dat er echt iets is veranderd voor Nederland. Eerder was er met name risico bij mutatie van vogelgriepvirus van laag- naar hoogpathogeen op een pluimveebedrijf. Nu denk ik dat er elk jaar verhoogd risico is op hoogpathogene vogelgriep tijdens de najaarstrek.”

Gerelateerde tags:

• Vogelgriep
• Nancy Beerens