AgriHolland: Toename ESBL’s bij mens en dier zorgwekkend

Extended Spectrum Beta-Lactamasen (ESBL's), enzymen die door bacteriën worden geproduceerd en belangrijke antibiotica zoals penicillines en cefalosporines onwerkzaam maken, komen veel voor in dieren en in de voedselketen en een deel van de ESBL-typen die bij dieren worden aangetroffen, worden ook bij de mens gevonden. Omdat mensen blootgesteld zijn aan veel verschillende potentiële ESBL-bronnen, zoals voedsel, het milieu, gezelschapsdieren en de mens zelf, is de bijdrage vanuit verschillende bronnen nog niet in te schatten. Meer kennis over deze relaties en interacties is vanwege de ernst van de problematiek dringend gewenst.

Dat zijn de belangrijkste conclusies van het symposium ‘Het vóórkomen van Extended Spectrum Beta-Lactamasen (ESBL) in de voedselketen’’, dat plaatsvond op 11 oktober, georganiseerd door de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en het Centraal Veterinair Instituut (CVI), onderdeel van Wageningen UR.

Uit onderzoek van het CVI en de faculteit Diergeneeskunde blijkt dat er de laatste jaren een toename is van ESBL’s in de darm van dieren die parallel loopt aan een gerapporteerde toename bij de mens. Deze toename is niet alleen te zien bij mensen in ziekenhuizen, maar ook bij het aantal urineweginfecties in de algemene bevolking die veroorzaakt worden door ESBL’s. ESBL’s worden ook aangetroffen in de darmflora van gezonde mensen. Naar de bronnen van deze genetisch zeer diverse ESBL’s, het verband tussen voorkomen bij mens en dier, en de bijdrage vanuit de voedselketen wordt nog gezocht.

ESBL’s komen met name voor in de darm van dieren voor de voedselproductie zoals vleeskuikens, varkens, vleeskalveren en melkgevende runderen, maar ook bij hond en kat, zo blijkt uit de studies. Rond het jaar 2000 werden de eerste ESBL’s in vleeskuikens en vleeskalveren waargenomen, waarna een snelle toename werd gezien. Overigens komen ESBL’s ook op groenten en in het milieu voor.

Pluimvee
Op alle onderzochte vleeskuikenbedrijven komen ESBL’s voor. Daarnaast laten studies in de pluimveeproductieketen zien, dat op elk niveau in de keten ESBL’s in meer of mindere mate zijn aangetoond. Van de onderzochte pluimveehouders blijkt één op de drie drager te zijn van ESBL´s. Bijna 20% van de ESBL-types gevonden bij klinische infecties bij de mens blijkt ook bij vleeskuikens voor te komen.

Varkens
In onderzoek van de faculteit Diergeneeskunde en UMCU wordt op ongeveer 40% van de varkensbedrijven ESBL’s aangetoond. Er is een verband tussen de aanwezigheid van ESBL’s bij de dieren en dragerschap van ESBL’s bij mensen; direct diercontact lijkt hier een rol te spelen. Bij een herhaalde bemonstering bleken ongeveer evenveel bedrijven en personen positief. Echter, dit waren in de helft van de gevallen andere bedrijven en voor het grootste deel andere personen wat een grillig verloop van de besmetting aantoont.

Melkvee
Net als bij andere diersoorten komen bij melkkoeien ESBL’s voor in de mest. Hoeveel dieren er binnen een bedrijf ESBL’s bij zich dragen wisselt sterk per bedrijf. Er lijkt een positief verband te zijn tussen gebruik van antibiotica en de aanwezigheid van ESBL’s op melkveebedrijven. Hoe groot dat effect precies is, kan nu nog niet worden vastgesteld.

Vleeskalveren
In 2011 zijn in meer dan de helft van de onderzochte slachtkoppels vleeskalveren ESBL’s aangetoond, waarbij het aantal dieren binnen de koppel dat ESBL’s met zich mee droeg sterk varieerde. Het vóórkomen van ESBL’s binnen vleeskalverbedrijven kan in de tijd sterk verschillen. Antibioticumgebruik speelt hier waarschijnlijk een rol maar is niet de enige factor die het vóórkomen van ESBL’s beïnvloedt. Van de ESBL’s die bij vleeskalveren worden aangetroffen heeft een deel genetisch veel overeenkomsten met ESBL’s bij mensen.

ESBL’s bij gezelschapsdieren
Niet alleen landbouwhuisdieren blijken ESBL´s bij zich te dragen, ook bij gezonde honden worden ESBL’s in de darm aangetroffen. Mensen worden dus potentieel blootgesteld via voedsel én via direct diercontact met hun huisdieren.

Bron ESBL’s bij de mens
Hoewel er overeenkomsten zijn tussen ESBL’s bij mens en dier, is niet duidelijk hoe en in welke mate de overdracht van resistentie tussen dieren en mensen verloopt. Een beperkt deel van ESBL’s die bij infecties bij de mens gevonden worden, lijkt als bron het dier of dierlijke producten te hebben. Hoe groot dit deel precies is, is tot nu toe onbekend. Direct contact met landbouwhuisdieren vergroot het risico op het dragen van ESBL’s. Omdat ESBL’s ook bij gezonde mensen worden aangetroffen, behoort circuleren van ESBL’s tussen mensen ook tot de mogelijkheden. Omdat niet duidelijk is in welke mate verschillende bronnen bijdragen is ook de effectiviteit van interventies niet in te schatten.

bron: CVI en UU, 11/10/12