Boerderij: Vormen PFAS risico voor pluimveesector?

In eieren van hobbykippen zijn PFAS aangetroffen en niet alleen in de buurt van chemische fabrieken. Hebben ze PFAS binnengekregen door het voer, via het drinkwater of door te pikken in de grond? De bron is vooralsnog onbekend, maar PFAS zijn overal in het milieu. Wat betekent dat voor de pluimveehouderij?

Het Voedingscentrum heeft medio maart het advies voor de consumptie van eieren van kippen van hobbyboeren aangepast. “Wil je geen risico lopen, dan is de meest veilige keuze om te kiezen voor eieren uit de supermarkt, van speciaalzaken of van de markt. Hierin zijn geen hoge waarden gevonden. Als je er wel voor kiest eieren van eigen kippen te eten, wissel deze dan af met eieren uit de supermarkt.”

Het kortste antwoord op de vraag boven dit artikel is dus ‘Nee’. Maar dat is niet het hele antwoord. Zolang niet precies bekend is hoe in Nederland PFAS in de kip en vervolgens in de eieren zijn terechtgekomen, kunnen er ook geen preventieve maatregelen genomen worden. Bovendien zijn in Denemarken in 2023 ook in biologische eieren te hoge gehaltes aan PFAS vastgesteld. Daar is wel bekend geworden langs welke weg de eieren verontreinigd waren en konden maatregelen worden genomen.

PFAS zijn door de mens gemaakte stoffen die van nature niet in het milieu voorkomen en nauwelijks worden afgebroken. Ze hopen zich op in dieren, planten en dus ook in het menselijk lichaam. PFAS verspreiden zich gemakkelijk in het milieu en zitten in voedsel, drinkwater en de bodem. In de natuur zijn PFAS niet overal in dezelfde concentratie terug te vinden. Aan de Nederlandse kust zitten bijvoorbeeld veel meer PFAS in zeeschuim – dat ontstaat als algen afsterven in zee, maar ook door vervuiling – dan in zeewater.

Meer dan 4.000 stoffen behoren tot de PFAS. De exacte eigenschappen verschillen per stof. Ze kunnen effect hebben op het immuunsysteem, maar ook gevolgen hebben voor de voortplanting en de ontwikkeling van het ongeboren kind. Ook wordt het cholesterol in het bloed en de werking van de lever beïnvloed. Bovendien veroorzaken PFAS diverse soorten kanker.

Ze hebben ook wenselijke eigenschappen. Ze zijn water-, vet- en vuilafstotend en zitten in allerlei producten. Bekendste voorbeeld is in de antiaanbaklaag in pannen, maar PFAS zitten ook in regenkleding en cosmetica. Tot maart 2022 kwamen ze ook voor in verpakkingen van voedingsmiddelen. Nederland heeft samen met Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden het voortouw genomen om PFAS te verbieden. In 2020 startten ze een ‘restrictieproject’ dat in 2025 moet leiden tot een in Europese wetgeving vastgelegd verbod. Maar van de PFAS in het milieu komen we dus niet meer af.

Ja, via de voeding en via het drinkwater. Sinds januari 2023 zijn er maximumgehaltes voor PFAS in vlees, vis en eieren. Die zijn vastgelegd in een EU-verordening.

Die voldoen aan de norm. Dat is verschillende keren aangetoond. De NVWA controleert op PFAS in levensmiddelen in verband met de nieuwe verordening. De monsters van eieren van commerciële pluimveebedrijven bleven in 2023 onder de limiet, schreef minister Dijkstra voor Medische Zorg in maart. Dat gold zelfs voor de ‘commerciële eieren’ uit de regio Dordrecht/Alblasserwaard, de omgeving van de chemische fabriek Chemours. Brancheorganisatie Avined deed in 2023 eveneens onderzoek naar PFAS in eieren van pluimveebedrijven. In de negentig onderzochte doosjes werden geen te hoge PFAS-waardes vastgesteld.

In sommige eieren zitten te veel PFAS, in andere niet. Je kunt dat van de buitenkant niet zien. Maar als je wekelijks gedurende een langere periode PFAS boven de norm binnenkrijgt, kan dat tot gezondheidsrisico’s leiden. Bijvoorbeeld bij kinderen, want die hebben een lager lichaamsgewicht en krijgen dus een relatief hogere dosis binnen.

Dat hobbykipeieren in de omgeving van Chemours in Dordrecht verhoogde PFAS-gehalten bevatten bleek uit onderzoek dat NRC Handelsblad vorig jaar liet doen. Vier gemeenten in de omgeving lieten daarop eveneens monsters nemen. In december maakten ze bekend dat ruim driekwart van de geteste eieren van hobbykippen te veel PFAS bevatten. Van Chemours is bekend dat het bedrijf een bepaald soort PFAS heeft uitgestoten. Opmerkelijk is dat het onderzoek vooral andere PFAS aantoonde.

Maar niet alleen rond zware chemische industrie bevatten eieren te hoge gehaltes aan PFAS. De NOS liet een steekproef uitvoeren in Friesland, Utrecht en Limburg, ver van de bekende PFAS-bronnen. Op eieren van de helft van de onderzochte hobbylocaties werden PFAS vastgesteld, voor een deel boven de EU-norm.

Dat is de grote vraag. Bureau Risicobeoordeling & Onderzoek (BuRO) van de NVWA heeft geen relatie kunnen leggen met een besmettingsbron. BuRO adviseert daarom aanvullend, internationaal onderzoek naar PFAS in eieren van hobbyboeren met specifieke aandacht voor de oorzaak. Het ministerie van VWS en het RIVM gaan in Nederland onderzoek doen naar de mogelijke bronnen van PFAS in hobbykipeieren.

Toch wel. Op de NVWA-website staat dat PFAS vanuit diervoeder, grond, water, of gras in eieren kunnen terechtkomen. Dat zijn dus de verdachten.

In een Nederlands/Grieks onderzoek in 2016 gepubliceerd in het tijdschrift Chemosphere staat een specifiekere besmettingsroute. De onderzoekers van onder andere het Rikilt – inmiddels Wageningen Food Safety Research – noemen inname van grond door in de bodem te pikken als meest waarschijnlijke oorzaak. In die studie zaten in monsters uit 2013 en 2014 overigens ook al meer PFAS in hobbykipeieren dan in eieren van pluimveebedrijven. Ook bij dat onderzoek bleken de eieren van vrije-uitloop- en biologische kippen minder verontreinigd dan de eieren van hobbykippen.

Het doet denken aan de problemen met dioxine in eieren. In de grond die kippen binnenkrijgen als ze in de grond pikken, kunnen kleine hoeveelheden dioxines zitten. In kippen van hobbyhouders zitten doorgaans hogere dioxinegehaltes dan in eieren van legbedrijven. Schone grond is essentieel.

Die vraag maakte deel uit van een risico-inventarisatie van het RIVM en Wageningen UR uit 2023. De onderzoekers concludeerden dat de PFAS-concentraties in een aantal grondstoffen voor diervoer zo laag zijn dat er geen gezondheidsrisico’s zijn voor leghennen of vleeskuikens. In luzerne werd wel een te hoog gehalte van één PFAS-type vastgesteld (PFOS). De andere drie onderzochte PFAS-soorten bleven onder de limiet. In vismeel werden alle vier de onderzochte PFAS-soorten gedetecteerd.

Het onderzoek keek ook naar PFAS in producten. Het vlees en de eieren van leghennen die langdurig de beschikking krijgen over luzerne overschrijden de norm niet, zo berekenden de onderzoekers. Dat geldt ook voor leghennen en vleeskuikens die op jonge leeftijd gedurende korte tijd vismeel in hun voer krijgen. De onderzoekers maakten daarbij gebruik van een conservatief model dat ervan uitging dat alle PFAS in de producten terecht zou komen.

RIVM en WUR pleiten in de risico-inventarisatie voor onderzoek bij andere grondstoffen voor veevoer. Alleen dan wordt het totale plaatje inzichtelijk van de inname van PFAS via het voer.