Boerderij: Vaccinatie tegen salmonella tijdens leg wint terrein

Vaccinatie tegen salmonella in de opfok vermindert het risico op een besmetting tijdens de leg. De bescherming bij oudere koppels loopt echter terug. Een nieuw vaccin, in te zetten in de legperiode, kan een oplossing zijn. De helft van de hennenhouders past deze al toe.

Elk jaar raken in Nederland nog mensen besmet met salmonella. Vooral Salmonella enteritidis is gevaarlijk voor mensen met een zwakke gezondheid. De ziekteverschijnselen van een infectie met salmonella bij mensen, bijvoorbeeld na consumptie van onvoldoende verhitte eieren of vlees, zijn misselijkheid, diarree en koorts, buikkrampen en hoofdpijn.

Niet alle soorten salmonella zijn gevaarlijk voor dier of mens, er bestaan wel 3.000 soorten. Salmonella gallinarium is bijvoorbeeld niet gevaarlijk voor de mens, maar veroorzaakt wel veel sterfte onder kippen. Jonge hennen kunnen ernstig ziek worden door een besmetting met Salmonella enteritidis, terwijl oudere kippen drager van de bacterie kunnen zijn zonder zelf ziek te worden.

Europese normen voor besmettingsgraad

De Europese Unie heeft voor Salmonella enteritidis (S.E.), Salmonella typhimurium (S.T.) en monofasische Salmonella typhimurium (mS.T.) een doelstelling opgelegd waarbij maximaal 2% van de koppels leghennen op jaarbasis besmet mogen zijn met deze salmonellasoorten.

Door een gedegen aanpak van salmonella lagen de besmettingen in de legsector in Nederland jarenlang onder de 2%. In het tweede kwartaal van 2023 werd echter voor het eerst weer een toename waargenomen. Dit heeft geleid tot een overschrijding van de besmettingsgraad, uiteindelijk 3,46% in 2023.

Dat jaar is ook een toename van salmonellabesmettingen bij mensen waargenomen, met een link naar pluimvee. Besmette eierschalen in diervoer bleken de bron te zijn. “In het eerste kwartaal 2024 is er ook nog een lichte verhoging van het aantal besmettingen waar te nemen, waarbij er geen duidelijke link naar pluimvee is gevonden”, aldus pluimveedierenarts Fiona Schoemaker die gespecialiseerd is in onderzoek naar salmonella bij Royal GD. Vanaf juli 2024 is er weer een dalende trend te zien van het aantal besmettingen op pluimveebedrijven. Ook de besmettingen in de humane gezondheidszorg laten weer een daling zien.

Oudere koppels vormen een risico

“We zagen bij de uitbraak in 2023 meer besmettingen bij oudere koppels, boven de 65 weken leeftijd”, aldus de dierenarts van Royal GD. Door deze bevindingen zijn de IKB-eisen aangescherpt voor legbedrijven. Bij koppels boven 65 weken geldt elke acht weken een verplichte monstername met slofjes. Voor koppels onder de 65 weken leeftijd blijft elke vijftien weken een monsternameplicht. “Met deze extra maatregel hopen we besmettingen eerder op te sporen”, vertelt Schoemaker.

Zij is bij Royal GD ook bezig met monitoring en brononderzoek vanuit de pluimveehouderijkant. De NVWA en het Controle Orgaan KwaliteitsZaken (COKZ) houden zich bezig met brononderzoek in het kader van voedselveiligheid voor de mens. “Vanuit de pluimveesector willen we door slim gebruik te maken van alle data die we al verzamelen, eerder de bron van een eventuele besmetting bij pluimvee kunnen achterhalen”, laat Schoemaker weten.

Salmonellavaccin in de legperiode

Opfokhennen krijgen veelal drie keer in de opfokperiode een levend vaccin toegediend van Salmonella enteritidis (S.E.). Dat wordt vaak gecombineerd met een vaccin tegen Salmonella typhimurium (S.T.). Hiermee zijn de hennen een groot deel van de gangbare legperiode beschermd. Nu de koppels langer op het bedrijf blijven en langer eieren blijven produceren, gaat de eindleeftijd snel richting 100 weken, en die oudere koppels zijn met alleen enting in de opfok minder goed beschermd tegen salmonella.

Sinds maart 2024 is er een levend vaccin van S.E. op de markt dat ook tijdens de legperiode toegepast mag worden, waarbij er geen wachttijd is voor de eieren. De overige vaccins op de markt tegen S.E. zijn alleen geregistreerd voor toepassen tijdens de opfok.

Is een salmonellavaccinatie in de legperiode aan te raden als een koppel leghennen langer dan 63 weken op het bedrijf blijft? Hilde Van Meirhaeghe, dierenarts en consultant bij Vetworks vindt dat een extra vaccinatie is aan te raden. “Zeker bij koppels die tot 100 weken leeftijd of langer in productie gehouden worden”, aldus Van Meirhaeghe. “In het kader van de volksgezondheid, maar ook voor de waarde van de afzet van eieren, is het voorkomen van een salmonellabesmetting van groot belang. Na de vaccinatie in de opfokperiode gaat de immuniteit na 65 weken leeftijd dusdanig omlaag dat daarna het risico op een salmonellabesmetting groter is. En dat risico is nog groter als er onvoldoende maatregelen op het gebied van gezondheid, hygiëne en biosecurity genomen worden.”

Zij benadrukt dat alleen een enting niet voldoende is. Salmonella hecht zich graag aan mest en stof en bij stress, ruien of ziekte scheidt een kip meer ziektekiemen uit. Maatregelen rondom biosecurity, verhitten van voer, schoon water en het verstrekken van voeradditieven, zoals organische zuren, pro- en prebiotica en essentiële oliën, dragen bij aan het voorkomen van een salmonella-infectie.

Zonder een goede bioveiligheid is geen enkel vaccin afdoende

Ook Schoemaker van Royal GD is van mening dat de toelating van het S.E.-vaccin, dat in de legperiode is toe te passen, mooi meegenomen is. “Of een bedrijf het nieuwe vaccin in de legperiode wel of niet moet gaan toepassen is bedrijfsspecifiek. We moeten het vaccin zien als een extra duwtje in de rug om de weerbaarheid van het koppel te vergroten en als een middel om de bioveiligheid op het bedrijf te ondersteunen”, geeft Schoemaker aan. “Om salmonella aan te pakken staat bioveiligheid met stip op nummer 1”. Denk daarbij ook aan ongediertebestrijding, schone eiertrays en veilige voeders. “Zorg ervoor dat de kans op een besmetting met salmonella zo klein mogelijk is”, is haar advies. “Zonder een goede bioveiligheid is geen enkel vaccin afdoende.”

Rik van den Bos, pluimveedierenarts bij Poultry Vets zegt volmondig ‘Ja’ op het gebruik van het nieuwe vaccin tegen S.E. in de legperiode. Hij ziet in de praktijk dat al meer dan de helft van de pluimveehouders gebruik maakt van de mogelijkheid om te vaccineren. “Het is frustrerend om te zien dat bedrijven van alles doen om salmonella buiten de deur te houden, met een goede hygiëne, veilig voer, strenge bezoekersregeling, maar toch nog een besmetting oplopen via ongedierte of wilde vogels. Je hebt geen invloed op de buitenwereld. Een S.E.-vaccin verhoogt de beschermingsgraad”, aldus van den Bos. Hij geeft aan dat de pluimveesector, maar ook hijzelf als pluimveedierenarts, er alles aan moet doen om de besmettingen met salmonella te voorkomen.

Kostprijs salmonellavaccin in leg is een half ei

Meer dan de helft van de pluimveehouders maakt op dit moment gebruik van het nieuwe salmonellavaccin tijdens de legperiode. Kosten van het vaccin Primun Salmonella E. zijn 5 tot 6 cent per hen. “De kostprijs voor het vaccin is afhankelijk van de eierprijs ongeveer een half ei per hen”, vertelt Van den Bos. Hij verwacht dat het percentage leghennenhouders dat gebruikmaakt van het vaccin nog zal stijgen. “Naast een goede biosecurity is dit vaccin een extra verzekeringspremie voor de pluimveehouders”, geeft van den Bos aan.

De beschikbaarheid van het vaccin is echter wisselend. Er is maar een leverancier met een geregistreerd vaccin voor de Europese markt. Dat betekent dat de vraag naar het vaccin niet alleen vanuit Nederland komt. Ook in Zuid-Europa is salmonella een aandachtspunt in de legsector.

De dierenartsen merken in de praktijk diverse afwegingen rond toepassing van de enting tijdens de legperiode. Pluimveehouders die niet vaccineren zien het als een bezwaar dat het koppel al aan het eind van de legperiode zit, ze zien op tegen het werk van toedienen van het vaccin en een klein deel van de leghennenhouders neemt het risico, of vindt het vaccin te duur. Anderen zien het als een extra verzekering voor afzet van de eieren, het belang bij eventuele huisverkoop, maar ook het belang van de gezondheid van henzelf, medewerkers en kwetsbare mensen die in contact komen met de kippen.